Ο νέος κύκλος εργαστηρίων άνοιξε με ένα απόσπασμα από το ποίημα «Λυόμενο» της Κικής Δημουλά. Οι εικόνες της επιστροφής του Σεπτέμβρη και τα «τσουμπλέκια» του Αυγούστου ενεργοποίησαν μια ζωντανή αντίστιξη: από τη μία ο λυρισμός του καλοκαιριού—θάλασσα, φως, «κελαρύσματα ορεινών χωριών»—και από την άλλη το «λούμπεν» σκηνικό των ελληνικών διακοπών, με ποδήλατα, ψησταριές, ψυγεία, «ξεφούσκωτα κυμάτων αφρολέξ». Το ποίημα φάνηκε να ισορροπεί ανάμεσα στο ποιητικό και στο πεζό, στο φυσικό κάλλος και στην ανθρώπινη καθημερινότητα, φωτίζοντας έτσι την πολυδιάστατη φύση της ύπαρξης και τις πολλαπλές ερμηνείες που αυτή εγείρει.

Το μοτίβο των «δερμάτων» άνοιξε δρόμους προς την ατομική και συλλογική μνήμη. Οι συμμετέχοντες μοιράστηκαν αφηγήσεις που έφτασαν ως την Κατοχή αλλά και οικογενειακές ιστορίες επαγγελμάτων που χάθηκαν, μαζί με αφηγήσεις για ανθρώπους που δεν γύρισαν ποτέ, θύματα του πολέμου. Η φράση «Μερικοί ξέχασαν τελείως να γυρίσουν» τέθηκε ως ερώτημα για τη λήθη και την απώλεια: ποιος ξεχνά, ποιος δεν επιστρέφει και τι σημαίνει «Οψόμεθα» στο πλαίσιο της ζωής και του πεπερασμένου της. Άλλοι στάθηκαν στη γλωσσική ύλη του ποιήματος: στο παιχνίδι ανάμεσα στο σκληρό και στο τρυφερό, στη δριμύτητα του ήλιου που «κατεργάζεται» το δέρμα, στην εξωστρέφεια του καλοκαιριού και στην εσωστρέφεια που φέρνει ο χειμώνας.

Αναδείχθηκε επίσης η αντίθεση φύσης και ανθρώπου. Η φύση παρουσιάζεται με ροή και συνέπεια, αναλαμβάνοντας τον ρόλο ποιητικού υποκειμένου που παρατηρεί τον άνθρωπο. Απέναντί της ο άνθρωπος προβάλλει υπερβολικός, με μια κίνηση που στην ουσία μετατρέπεται σε εσωτερική, υπαρξιακή ακινησία. Κάποιοι μίλησαν για αίσθηση αιχμαλωσίας και αμηχανίας, για την αγωνία του χρόνου και την αποσύνθεση και φθορά που αυτός συνεπάγεται, αλλά και για το ότι το τέλος μιας εποχής μπορεί να προμηνύει αναγέννηση. 

Στη γραπτή ανταπόκριση των συμμετεχόντων στην προτροπή «γράψτε για ένα τέλος εποχής»αναδύθηκαν πλούσιες και ποικίλες αναγνώσεις. Άλλοι είδαν το τέλος ως αρχή, θέτοντας το ερώτημα πώς συμφιλιώνονται τα δύο. Η εικόνα της κυκλικότητας, με αναφορές στον ουροβόρο όφι ως σύμβολο αναγέννησης, συνέδεσε την ελπίδα με το άγνωστο. Μια συμμετέχουσα παρατήρησε ότι οι νεότεροι τείνουν να βλέπουν αυτό το άγνωστο ως ανοιχτό πεδίο εξερεύνησης και ανάπτυξης, ενώ οι μεγαλύτεροι βρίσκουν ασφάλεια στην επαναληπτικότητα της ρουτίνας. Μια άλλη συμμετέχουσα στάθηκε στην ηλικία της, σημειώνοντας ότι έχει ήδη ζήσει περισσότερο από τις γυναίκες της οικογένειάς της. Μίλησε για τη φροντίδα της υγείας της και άφησε να διαφανεί μια στάση ευγνωμοσύνης και αισιοδοξίας απέναντι στο παρόν και σε ό,τι έρχεται. Μια τρίτη συμμετέχουσα αναρωτήθηκε τι μπορεί να σημαίνει «τέλος εποχής», παίζοντας με τις λέξεις «εκπτώσεις» και «έκπτωτο». Από αυτό το λογοπαίγνιο αναδύθηκαν διαφορετικές ερμηνείες, από πολιτικές και αξιακές έως υπαρξιακές.

Άλλα κείμενα ανέσυραν μνήμες μέσα από εικόνες και μυρωδιές—μακραμέ, πηλός, κανέλα και καφές. Αυτές οι αισθητηριακές λεπτομέρειες οδήγησαν μια συμμετέχουσα σε τόπους που αγάπησε, ενώ μια άλλη σχολίασε ότι είναι εκεί που θα ήθελε και η ίδια να επιστρέψει. Σε άλλο κείμενο, με χιούμορ και αυτοαναφορικότητα, η απαρίθμηση συλλογικών και προσωπικών απωλειών κατέληξε σε έναν στοχασμό γύρω από τον διττό ρόλο της εργασίας, που μπορεί να βιώνεται ως επαναληπτική ρουτίνα αλλά και ως νησίδα εγρήγορσης.

Η συνεδρία έκλεισε με την αίσθηση ότι το τέλος του καλοκαιριού και η αρχή του φθινοπώρου δεν αφορούν μόνο μια ημερολογιακή μετάβαση. Αποτυπώνονται στο σώμα και στη γλώσσα, στις «αποσκευές» που επιστρέφουν μαζί μας, ορατές και αόρατες. Το «μαζί» της ομάδας λειτούργησε ως χώρος κοινής αφήγησης, προσφέροντας νόημα, συνέχεια και μια υπόρρητη ελπίδα για όσα έρχονται.

Καλούμε όλες και όλους που συμμετείχατε να μοιραστείτε όσα γράψατε κατά τη διάρκεια της συνεδρίας μας παρακάτω (“Leave a reply”) και να κρατήσουμε αυτή την τόσο ενδιαφέρουσα συζήτησή μας ζωντανή, υπενθυμίζοντάς σας, βεβαίως, ότι αυτή είναι μια δημόσια πλατφόρμα και η πρόσβαση ανοιχτή στο κοινό.

Θα θέλαμε να μάθουμε περισσότερα  για την εμπειρία σας με αυτές τις συνεδρίες. Αν το επιθυμείτε, παρακαλούμε αφιερώστε λίγο χρόνο σε μια σύντομη έρευνα δύο ερωτήσεων!

Ακολουθήστε τον σύνδεσμο: https://tinyurl.com/nmedg-survey

Κική Δημουλά, απόσπασμα από το ποίημα «Λυόμενο»

(Ποιητική συλλογή Χαίρε Ποτέ. Εκδόσεις Στιγμή, 1998)

Ένα ελαφρύ ξεβαφτικό
περνιέται μόνη της η θάλασσα
πέφτουν εκείνα τα σκληρά
λέπια του βαθυγάλαζου

Των βουνών οι κορυφές έχουν πιαστεί
στα δίχτυα της αχλής.

Βρίσκεται ο ουρανός σε αμηχανία
Πώς να ξεκολλήσει από πάνω του
το αίσθημα της γης πως τον κρατάει.

Γύρισε και ο Σεπτέμβρης από τις διακοπές.
Τελευταίος. Με το τελευταίο δρομολόγιο
του κατάφορτου Αυγούστου: τσουμπλέκια
ποδήλατα ψησταριές ψυγεία ονόματα
ξεφούσκωτα κυμάτων αφρολέξ κελαρύσματα
ορεινών χωριών δεμένα σε πτυσσόμενα πλατάνια.
Και πολλά δέρματα. Τέλεια κατεργασμένα
στον ήλιο. Για εξαγωγή. Μερικοί ξέχασαν τελείως να γυρίσουν.
Οψόμεθα