Μετά από διακοπή δύο ετών, η ελληνόφωνη κοινότητα Αφηγηματικής Ιατρικής συναντήθηκε ξανά διαδικτυακά, με περισσότερες από τριάντα συμμετοχές από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Στην πρώτη αυτή συνάντηση σταθήκαμε στον πίνακα  Θεριστές  (1565) του Πίτερ Μπρίγκελ του Πρεσβύτερου.

Το βλέμμα πολλών συμμετεχόντων τράβηξε η κεντρική παρέα του πίνακα: κάποιοι καθισμένοι μαζί, άλλοι μόνοι τους. Τα στάχυα περιγράφηκαν ως συμπαγή, σχεδόν σαν τείχη πολιτείας, ένα σύνορο που ορίζει και διαχωρίζει. Σχολιάστηκε η συνύπαρξη στάσης και ροής: εργάτες σε κίνηση, αμάξια που μετακινούνται, αλλά και η αίσθηση μετατόπισης στον χρόνο, μέσα από την εναλλαγή των χρωμάτων—από τα θερμά στο προσκήνιο στα ψυχρά του βάθους, σαν εποχές που εναλλάσσονται.

Η εποχή του θερισμού φάνηκε καθαρά, μέσα από τις ανθρώπινες δραστηριότητες και την υφή των σταχυών, ενώ πολλοί συνέδεσαν τον πίνακα με την καλοκαιρινή ελληνική ύπαιθρο. Το βλέμμα συχνά σταματούσε στη φιγούρα του ξαπλωμένου ανθρώπου· η ανάπαυση προβαλλόταν ως απαραίτητη παύση μέσα σε μια μέρα σωματικής κόπωσης.

Μία συμμετέχουσα σημείωσε την ηρεμία και τη σταθερότητα της σκηνής, «όλα ήσυχα και βατά, φτιαγμένα καλά» – μια φράση που επανήλθε ως υπόμνηση των καιρών ειρήνης, και λειτούργησε σαν αντίστιξη στο συλλογικό αίσθημα αστάθειας της εποχής μας. Άλλοι στάθηκαν στην καθαρότητα των γραμμών και στη γεωμετρία της σύνθεσης, εστιάζοντας στην αίσθηση τάξης και συλλογικής εργασίας.

Παρατηρήθηκε μια ενδιαφέρουσα αντίθεση ανάμεσα στην πληθώρα λεπτομερειών του τοπίου και στα αδρά, σχεδόν απρόσωπα χαρακτηριστικά των ανθρώπινων μορφών. Με μια πιθανή εξαίρεση: τα μάτια. Το βλέμμα παρέμεινε έντονο, παρόν, και μέσα από αυτό γεννήθηκε η σκέψη πως ίσως εκεί βρίσκεται το σημείο σύνδεσης — ένας υπαινιγμός ότι ο εαυτός γίνεται αντιληπτός μέσα από τα μάτια του άλλου.
 
Στο επίκεντρο βρέθηκε επίσης η έννοια της γονιμότητας: της γης, μέσα από τα πυκνά στάχυα και τα χρώματα· των πουλιών, που φωλιάζουν στο φύλλωμα του δέντρου που δεσπόζει στο κέντρο· και των ανθρώπων, με υπερτονισμένα χαρακτηριστικά φύλου και την υποψία παιδιών ανάμεσα στις μορφές που ξεκουράζονται κάτω από το δέντρο.

Σχολιάστηκαν τα μεσαιωνικά στοιχεία στην ενδυμασία των μορφών, στην αρχιτεκτονική των κτηρίων και στα μεταφορικά μέσα που διακρίνονται. Μέσα από τη συλλογική παρατήρηση, αναδείχθηκαν σκέψεις γύρω από τη θέση των αγροτών στο προσκήνιο. Η αγροτική τάξη προβάλλεται έντονα, με τα σώματα των εργατών—γειωμένα, υλικά, ορατά—να κυριαρχούν. Η σωματική εργασία, η σχέση του ανθρώπου με τη γη και η πρωτοκαθεδρία του μόχθου αναδείχθηκαν ως κεντρικά στοιχεία της σύνθεσης.

Η παρουσία των αγροτών στο προσκήνιο σχολιάστηκε ως μια μετατόπιση εστίασης: όχι οι ήρωες ή οι βασιλείς, αλλά η καθημερινή ζωή, η εργασία και η ανάπαυση γίνονται άξια αναπαράστασης — μια χειρονομία που φάνηκε να φέρει μαζί της σεβασμό και υπαινικτική κοινωνική κριτική.
Καθώς οι εργάτες στέκονται κοντά μας, σχεδόν σε φυσική εγγύτητα, το βλέμμα μας στρέφεται προς αυτούς. Η δυνατότητα ταύτισης ενισχύεται· η εμπλοκή του θεατή στο κοινό «εδώ και τώρα» της σκηνής έγινε, μέσα από τα λόγια των συμμετεχόντων, σχεδόν αναπόφευκτη.

Στο τέλος του πρώτου μέρους, επιχειρήσαμε να προσεγγίσουμε τον πίνακα με τις αισθήσεις μας. Φανταστήκαμε ότι βρισκόμαστε μέσα του – ακούσαμε τζιτζίκια, τον ήχο του δρεπανιού, τις κουβέντες των ανθρώπων, τη σιωπή του μεσημεριού. Μαζί επιτελέσαμε μια σωματική, σχεδόν κινητική ανάγνωση ενός κόσμου φαινομενικά στατικού, αλλά γεμάτου μικρές κινήσεις, ροές και σχέσεις.

Το έναυσμα για το δεύτερο μέρος της συνάντησης ήταν η φράση: «Γράψτε για μια στιγμή ανάπαυσης». Τα κείμενα που προέκυψαν φώτισαν πολλαπλές εκφάνσεις της ανάπαυλας – φυσικές, συναισθηματικές και αισθητηριακές.

Πολλοί συμμετέχοντες εμπνεύστηκαν άμεσα από τον πίνακα: η φύση, το καλοκαίρι, η μεσημεριανή ησυχία, τα χρώματα, οι αισθήσεις. Αυτά τα στοιχεία μετουσιώθηκαν σε μια στοχαστική στάση μέσα στο παρόν. Τα κείμενα απέπνεαν αίσθημα γείωσης, ελπίδας και ηρεμίας. Μία συμμετέχουσα μίλησε για τις αισθήσεις ως «άγκυρα στο φουρτουνιασμένο μυαλό» — μια φράση που συνοψίζει τη λειτουργία της γραφής ως σημείο σταθερότητας μέσα στην καθημερινή ένταση.

Άλλοι επέστρεψαν στα παιδικά τους καλοκαίρια, όπου η ανεμελιά και η φροντίδα αναδύθηκαν μέσα από μορφές που απέπνεαν αθωότητα και ζεστασιά. Η γραφή λειτούργησε ως επιβράδυνση του χρόνου, μια απάντηση στους απαιτητικούς ρυθμούς του παρόντος.

Πολλές αφηγήσεις ανέσυραν αισθήσεις: η γεύση από σύκα, η υφή του καλοκαιρινού φωτός στο δέρμα, η άμμος, τα βότσαλα, το υγρό στοιχείο. Άλλοι άγγιξαν με τη γραφή τους όσα ο πίνακας αφήνει να εννοηθούν: την απόλαυση της ξεκούρασης, τη σωματική χαλάρωση, τη χαρά που γεννιέται όταν τα μέλη του σώματος παραδίνονται στο εδώ και τώρα. Την ομορφιά της μοναχικότητας. Και την υπενθύμιση ότι αυτές οι στιγμές δεν είναι πολυτέλεια μόνο του καλοκαιριού, αλλά κάτι που αξίζει να διεκδικούμε καθημερινά.

Ξεχώρισε μια εικόνα: το μακροβούτι ως πράξη ανάπαυλας. Παρότι απαιτεί κράτημα της αναπνοής, εδώ η βουτιά περιγράφηκε ως ανάσα: μια προσωρινή βύθιση σ’ έναν κόσμο χωρίς θόρυβο, χωρίς βιασύνη. Ένας εσωτερικός τόπος παύσης και σιωπής.

Πολλοί μίλησαν για την ίδια τη συνάντησή μας ως τέτοιο καταφύγιο. Το μοίρασμα σκέψεων, η συνύπαρξη, η επιστροφή στην έννοια του «εμείς» νοηματοδότησαν ποικιλοτρόπως την αρχή του καλοκαιριού και την προσμονή για περισσότερες στιγμές ανάπαυσης και σύνδεσης. 
Και κάπως έτσι, ένας κύκλος ανοίγει ξανά. 

Καλούμε όλες και όλους που συμμετείχατε να μοιραστείτε όσα γράψατε κατά τη διάρκεια της συνεδρίας μας παρακάτω (“Leave a reply”) και να κρατήσουμε αυτή την τόσο ενδιαφέρουσα συζήτησή μας ζωντανή, υπενθυμίζοντάς σας, βεβαίως, ότι αυτή είναι μια δημόσια πλατφόρμα και η πρόσβαση ανοιχτή στο κοινό.

Θα θέλαμε να μάθουμε περισσότερα  για την εμπειρία σας με αυτές τις συνεδρίες. Αν το επιθυμείτε, παρακαλούμε αφιερώστε λίγο χρόνο σε μια σύντομη έρευνα δύο ερωτήσεων!

Ακολουθήστε τον σύνδεσμο: https://tinyurl.com/nmedg-survey

Οι Θεριστές (Πίτερ Μπρίγκελ ο Πρεσβύτερος)